Podatkowe aspekty systemu kaucyjnego
Zrównoważona gospodarka, oparta na maksymalizacji wykorzystania surowców i minimalizacji powstawania odpadów, stanowi jedno z głównych założeń koncepcji ESG. W praktyce ma ona prowadzić do bardziej efektywnego procesu produkcji i użytkowania produktów, dążąc do stworzenia gospodarki o obiegu zamkniętym. System kaucyjny, rozumiany jako selektywne zbieranie zużytych produktów (np. butelek), jest doskonałym narzędziem realizacji tego celu. Nic więc dziwnego, że kraje Europy Zachodniej uruchamiały własne systemy już wiele lat temu. Unia Europejska, dostrzegając sukces tych działań, zdecydowała o zobowiązaniu pozostałych państw członkowskich do wdrożenia podobnych rozwiązań.
Podstawowym dokumentem regulującym tę problematykę jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r., tzw. Dyrektywa SUP. Zakłada ona, że począwszy od 2025 r. wprowadzający osiągną poziom zbiórki butelek plastikowych PET na poziomie 77%, a od 2029 r. – 90%. Polski ustawodawca, dążąc do realizacji tych celów, przyjął ustawę z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z nią, krajowy system kaucyjny zaczął obowiązywać od 1 października 2025 r.
System obejmie butelki jednokrotnego użytku z tworzyw sztucznych (PET) o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe o pojemności do 1 litra oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra. Zgodnie z przepisami, opakowania objęte systemem kaucyjnym będą oznaczane specjalnym symbolem wskazującym na ich objęcie systemem. Przy zakupie produktu wartość kaucji zostanie doliczona do jego ceny i będzie możliwa do odzyskania przy zwrocie opakowania w dowolnym punkcie zbiórki – bez konieczności okazywania dowodu zakupu.
Przepisy dotyczące systemu kaucyjnego wprowadzają zupełnie nowe rozwiązania w polskim porządku prawnym, a tym samym istotnie wpływają na obszar podatkowy – w szczególności na zasady rozliczania podatku VAT. Zgodnie z przyjętymi regulacjami, kaucja będzie pobierana na każdym etapie obrotu produktem, przy jednoczesnym wyłączeniu jej z opodatkowania VAT w całym łańcuchu dostaw. W celu zachowania zasady opodatkowania konsumpcji przyjęto, że w przypadku niezwrócenia opakowania objętego systemem kaucyjnym, obowiązek zwiększenia podstawy opodatkowania spoczywać będzie wyłącznie na podmiocie wprowadzającym produkty do obrotu.
Podmiotem wprowadzającym jest przedsiębiorca wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach na napoje, uczestniczący w systemie kaucyjnym i zobowiązany do finansowania jego funkcjonowania. Obowiązek rozliczenia podatku VAT powstanie w przypadku niezwrócenia opakowań. Wprowadzający będzie ustalał wysokość niezwróconych kaucji na koniec każdego roku kalendarzowego na podstawie prowadzonej ewidencji. Innymi słowy, w ostatnim dniu roku podatnik obliczy kwotę kaucji odpowiadającą różnicy między wartością opakowań wprowadzonych do obrotu a wartością opakowań zwróconych do systemu.
Przykład:
Firma X w 2025 r. wprowadziła do obrotu napoje w 1 000 000 butelek PET, pobierając 0,50 zł kaucji. Zwroty objęły 850 000 opakowań.
Niezwrócone kaucje: 150 000 × 0,50 zł = 75 000 zł
Tę kwotę firma musi doliczyć do podstawy opodatkowania VAT i rozliczyć w deklaracji.
Ustalona w ten sposób kwota będzie miała charakter wartości brutto. W przypadku produktów objętych różnymi stawkami VAT, kaucja przypisana do danego produktu będzie opodatkowana według tej samej stawki, która ma zastosowanie do tego produktu. Rozliczenie podatku nastąpi odrębnie dla każdej stawki. Wprowadzający będzie zobowiązany do zwiększenia podstawy opodatkowania w deklaracji podatkowej składanej za pierwszy okres rozliczeniowy roku następującego po roku, za który ustalono różnicę w wartości kaucji. W tym samym momencie nastąpi również rozliczenie podatku VAT.
W przypadku podatników rozliczających się miesięcznie, rozliczenie nastąpi w deklaracji za styczeń, składanej do 25 lutego. Wyjątkowo, pierwsze rozliczenie za rok 2025 zostanie wykazane w deklaracji za luty 2026 r., składanej do 25 marca 2026 r. Podatnicy rozliczający się kwartalnie dokonają rozliczenia w deklaracji za pierwszy kwartał roku, składanej do 25 kwietnia.
Kaucja w systemie kaucyjnym ma charakter zwrotny i pozostaje poza zakresem opodatkowania VAT. Nie stanowi więc ani podstawy opodatkowania, ani kwoty, od której przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego. Prawo to dotyczy wyłącznie nabycia produktu (np. napoju), jeśli zakup jest związany z działalnością gospodarczą podatnika. Ponieważ zwrot kaucji możliwy jest w dowolnym czasie i miejscu, bez konieczności przedstawienia dowodu zakupu, nie ma możliwości weryfikacji, czy opakowanie zostało faktycznie zwrócone. W efekcie kaucja pozostaje neutralna podatkowo, a obowiązek zwiększenia podstawy opodatkowania w przypadku jej niezwrócenia spoczywa wyłącznie na wprowadzającym produkty do obrotu.
W kontekście podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) pojawia się pytanie, czy nieodebrana (niezwrócona) kaucja stanowi przychód podatkowy. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie nowelizującej, „nieodebrana kaucja” to różnica między kaucją pobraną a zwróconą, ustalana na ostatni dzień roku kalendarzowego. W praktyce oznacza to, że środki pochodzące z niezwróconych kaucji, pozostające po stronie wprowadzającego, mogą stanowić definitywne przysporzenie majątkowe, a tym samym przychód podatkowy w rozumieniu ustawy CIT. Warto przy tym zauważyć, że wprowadzający jest zobowiązany do przeznaczenia tych środków na finansowanie funkcjonowania systemu kaucyjnego, co jednak nie pozbawia ich charakteru przychodu. Z uwagi na brak szczegółowych regulacji w ustawie CIT, podatnicy powinni rozważyć wystąpienie o indywidualną interpretację podatkową w celu potwierdzenia prawidłowości przyjętego sposobu rozliczenia. Dla zachowania spójności rozliczeń wskazane jest również przyjęcie roku kalendarzowego jako roku podatkowego.
Podsumowując, wdrożenie systemu kaucyjnego stanowi istotną zmianę nie tylko w obszarze ochrony środowiska i zrównoważonej gospodarki, lecz także w zakresie obowiązków podatkowych przedsiębiorców. Wymaga ono odpowiedniego przygotowania systemów księgowych, ewidencyjnych i raportowych, umożliwiających prawidłowe rozliczanie zarówno podatku VAT, jak i CIT. Choć nowe regulacje mają charakter proekologiczny, ich implementacja wiąże się z istotnymi skutkami fiskalnymi. Dlatego przedsiębiorcy uczestniczący w systemie powinni na bieżąco analizować konsekwencje podatkowe wprowadzonych zmian oraz dostosowywać swoje procedury i polityki rachunkowe do nowych wymogów. System kaucyjny, mimo licznych wyzwań, stanowi ważny krok w kierunku nowoczesnej i odpowiedzialnej gospodarki o obiegu zamkniętym.
W razie pytań lub wątpliwości dotyczących zasad funkcjonowania systemu kaucyjnego, jego skutków podatkowych bądź innych zagadnień z zakresu prawa podatkowego i regulacyjnego, zapraszamy do kontaktu.
Artykuł opracowany na podstawie: „Objaśnienia podatkowe z 29 sierpnia 2025 r. w zakresie zasad rozliczania na gruncie podatku od towarów i usług transakcji związanych z systemem kaucyjnym w rozumieniu art. 8 pkt 13a ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.” (link: https://www.gov.pl/attachment/548938d5-3dbb-4926-a360-3c104f060931).
Autor: Roman Franiak, Associate, ADN Doradztwo Podatkowe