TSUE uznaje włoskie przepisy ograniczające prawo do odliczenia VAT za niezgodne z prawem unijnym.

7 marca 2024 roku, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C‑341/22, w związku z pytaniem zadanym przez włoski sąd kasacyjny (Corte suprema di cassazione). Problem interpretacyjny powstał na gruncie sporu między spółką z branży winiarskiej a włoskim fiskusem (Agenzia delle entrate) i dotyczył prawa do odliczenia lub zwrotu zapłaconego VAT.

Orzeczenie wydano na kanwie włoskich przepisów o „spółkach fasadowych” (società di comodo) zwanych również “spółkami nieoperacyjnymi”. Regulacje takie wprowadzono do systemu włoskiego w celu zwalczania przestępczości zorganizowanej, prania pieniędzy i oszustw podatkowych, na fali zmian i reform w latach dziewięćdziesiątych. Przeprowadzono je w związku ze śledztwem mani pulite, które w 1992 ujawniło gigantyczną skalę korupcji i powiązań polityków włoskich z mafią.

Za spółki fasadowe uznaje się podmioty, które w kolejnych trzech okresach rozliczeniowych nie przeszły tak zwanego testu operatywności. Polega on na sprawdzeniu czy łączna kwota przychodów i zwiększenia dochodu spółki, z wyłączeniem dochodu definiowanego jako “nadzwyczajny” w prawie włoskim, daje łącznie sumę niższą od sumy wskazanych w ustawie wskaźników procentowych. Jeżeli dany podmiot przez 3 kolejne lata nie przejdzie pozytywnie takiego testu uznaje się go za nieoperacyjny. Ma to miejsce również w sytuacji w której przez pięć kolejnych lat dany podmiot osiąga stratę.

Uznanie za spółkę fasadową w prawie włoskim wiąże się z podwyższeniem standardowej stawki podatku od osób prawnych (IRES- imposta sul reddito delle società) o 10 punktów procentowych, a także podwyższeniem stawek podatku IRAP (Imposta Regionale sulle Attività Produttive). Jest to specyficzny podatek regionalny płacony od przychodu, finansujący włoską służbę zdrowia.

Z kolei na gruncie podatku VAT (IVA- imposta sul valore aggiunto) uznanie za spółkę nieoperacyjną wiąże się z utratą prawa do zwrotu nadwyżki wpłaconego podatku VAT. Co więcej spółka fasadowa takiej ewentualnej nadwyżki podatku nie może przenieść na kolejne okresy rozliczeniowe w celu jej odliczenia od VAT podlegającego zapłacie za następne okresy rozliczeniowe.

To właśnie regulacje dot. VAT, zostały przez skarżącą spółkę zakwestionowane, a sąd kasacyjny przychylił się do wniosku strony i zadał pytanie o zgodność takiej regulacji z art 9 dyrektywy VAT 2006/112/WE definiującym komu przysługuje status podatnika, a także z art. 167 Dyrektywy, który stanowi, że prawo do odliczenia powstaje w momencie, gdy podatek podlegający odliczeniu staje się wymagalny. TSUE w wyroku rozstrzygnął że interpretacja art. 9 nie może prowadzić do pozbawienia statusu podatnika VAT podmiotu, który w danym okresie rozliczeniowym dokonał opodatkowanych transakcji z tego powodu, że nie osiągnęły one poziomu sprzedaży i wartości ekonomicznej, których można by od niego racjonalnie oczekiwać.

Z kolei jeśli chodzi o art. 167 i prawo do odliczenia i zasady proporcjonalności oraz neutralności VAT, to według TSUE powinno się go interpretować w taki sposób, że sprzeciwiają się one przepisom krajowym, na mocy których podatnik jest pozbawiony prawa do odliczenia naliczonego VAT ze względu na to, że kwota transakcji opodatkowanych VAT dokonanych przez tego podatnika na późniejszym etapie obrotu została uznana za niewystarczającą.

W tym samym wyroku TSUE ponownie przypomniał, że prawa do odliczenia można odmówić tylko w sytuacji, gdy mamy do czynienia z oszustwem lub nadużyciem oraz realizacją obowiązku stosowania przez państwa członkowskie regulacji dot. prawidłowego poboru VAT i zapobiegania oszustwom, w sposób proporcjonalny i nie wykraczający poza to, co niezbędne do osiągnięcia tych celów. Narusza to bowiem neutralność tego podatku.

Przenosząc to rozstrzygnięcie na grunt przepisów polskich warto zauważyć, że w naszym systemie nie funkcjonują przepisy uzależniające odliczenie podatku od osiągnięcia określonej wartości ekonomicznej transakcji. Funkcjonują jednak przepisy, które wydłużająca termin zwrotu VAT do 180 dni dla firm, które w danym okresie nie dokonywały czynności opodatkowanych. Niewykluczone, że w świetle omówionego rozstrzygnięcia TSUE, również takie quasi-sankcyjne przepisy mogą w przyszłości być badane pod kątem zgodności z prawem unijnym.

Autor:

Zofia Klimaszewska – Associate